ΓΚΑΡΤΖΟΝΙΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
Περισσότερο “μπαλώματα”, παρά ουσιαστικές, ριζικές μεταρρυθμίσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλά σοβαρά ζητήματα παραμένουν άλυτα και επιδεινώνονται, την ώρα που το διεθνές περιβάλλον μεταβάλλεται με μεγάλη ταχύτητα. Πολλές χώρες ονομάζουν τη διαδικασία αυτή “Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση” ή “Λευκή Βίβλο Άμυνας”. Οι ίδιες ονομασίες έχουν χρησιμοποιηθεί και στην Ελλάδα, για παράδειγμα το 2001 και το 2014, ωστόσο τα αντίστοιχα κείμενα χαρακτηρίζονταν από πομπώδεις και φανταχτερές διατυπώσεις, χωρίς σαφές επιχειρησιακό σχέδιο ή συγκεκριμένα βήματα υλοποίησης.
Προτού σχολιάσουμε την πρόσφατη ελληνική αναδιοργάνωση, σε μια επόμενη ανάρτηση, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε, συνοπτικά, πώς άλλες χώρες προσεγγίζουν αυτό το ζήτημα, ειδικότερα την περίπτωση της Ηνωμένου Βασιλείου. Η Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση (Strategic Defence Review – SDR) ανατέθηκε από την κυβέρνηση των Εργατικών, λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, τον Ιούλιο του 2024, και δημοσιεύθηκε στις 2 Ιουνίου 2025 με τίτλο “Στρατηγική Αμυντική Αναθεώρηση 2025 – Κάνοντας τη Βρετανία Ασφαλέστερη: Ασφαλής στο Εσωτερικό, Ισχυρή στο Εξωτερικό”.
Η Αμυντική Αναθεώρηση πραγματοποιήθηκε από τριμελή ανεξάρτητη επιτροπή εμπειρογνωμόνων εκτός κυβέρνησης: τον πρώην γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, Λόρδο Ρόμπερτσον, την πρώην μέλος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ και πρώην σύμβουλο του Λευκού Οίκου, Φιόνα Χιλ, και τον απόστρατο στρατηγό, Σερ Ρίτσαρντ Μπάρονς. Η επιτροπή συγκρότησε περαιτέρω μια εξαμελή Ομάδα Αμυντικής Αναθεώρησης, για να υποστηρίξει το έργο της, αποτελούμενη από ανώτερους εμπειρογνώμονες, εντός και εκτός του υπουργείου Άμυνας, σε στενή συνεργασία με άλλα κυβερνητικά υπουργεία, ιδίως το Υπουργείο Οικονομικών. Παράλληλα, το Υπουργείο Άμυνας παρείχε γραμματειακή και διοικητική υποστήριξη.
Η αποστολή της επιτροπής ήταν «να καθορίσει τους ρόλους, τις δυνατότητες και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται από την Άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου, ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις, τις απειλές και τις ευκαιρίες του 21ου αιώνα — με τρόπο εφικτό και οικονομικά βιώσιμο, εντός του στόχου για δαπάνες 2,5% του ΑΕΠ». Επιπλέον, προβλέφθηκε ότι η επιτροπή θα διεξαγάγει εκτεταμένες διαβουλεύσεις με το Κοινοβούλιο, την αμυντική κοινότητα, τον ακαδημαϊκό χώρο, τη βιομηχανία, καθώς και με συμμάχους του Ηνωμένου Βασιλείου, των οποίων οι απόψεις θα ζητούνταν τακτικά.
Διαδικασίες Αμυντικής Αναθεώρησης
- Συλλογή πληροφοριών (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2024): Παράλληλα με δημόσια πρόσκληση υποβολής στοιχείων, η επιτροπή ζήτησε απαντήσεις από το υπουργείο Άμυνας σε συγκεκριμένες προτάσεις, καθώς και σχόλια από εμπειρογνώμονες.
- “Επανεξέταση και Αμφισβήτηση” (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2024): Συγκροτήθηκαν 27 ομάδες εργασίας, με τη συμμετοχή άνω των 150 εμπειρογνωμόνων, οι οποίες αξιολόγησαν τις απαντήσεις του υπουργείου Άμυνας. Παράλληλα, διεξήχθη άσκηση με ανώτατους αξιωματούχους του υπουργείου και των ενόπλων δυνάμεων, με αντικείμενο τις τρέχουσες και μελλοντικές αμυντικές δυνατότητες.
- Λήψη αποφάσεων και οριστικοποίηση (Δεκέμβριος 2024-Μάιος 2025): Κατά τη φάση αυτή, συνεχίστηκε η δοκιμή και η επαλήθευση των ευρημάτων, ενώ συντάχθηκε η τελική έκθεση και οι συστάσεις. Η συνεργασία με όλη την κυβέρνηση, τους συμμάχους και τους εταίρους της Βρετανίας διατηρήθηκε σε όλα τα στάδια, έως και την προετοιμασία της δημοσίευσης.
Η Αναθεώρηση βασίστηκε σε πρωτοφανές επίπεδο διαβούλευσης: 1.700 άτομα και οργανισμοί υπέβαλαν περισσότερες από 8.000 απαντήσεις, εκ των οποίων περίπου 800 προήλθαν από το Υπουργείο Άμυνας, τις ένοπλες δυνάμεις και την κοινότητα των βετεράνων. Η επιτροπή έλαβε, επίσης, γραπτές συνεισφορές από περισσότερους από 30 συμμάχους και εταίρους, από την Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Ισλανδία, την Ιαπωνία, τη Νορβηγία και τη Νέα Ζηλανδία. Ιδιαίτερα στενή ήταν η συνεργασία με το ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης επαφής με τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή Ευρώπης.
Επιπλέον, υποβλήθηκαν πάνω από 200 γραπτές συνεισφορές από εταιρείες της αμυντικής βιομηχανίας και της αλυσίδας εφοδιασμού. Η επιτροπή συνεργάστηκε με το Φόρουμ Προμηθευτών Άμυνας και με μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που συμβάλλουν καθοριστικά στην καινοτομία και την ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων. Το αίτημα για συνεισφορές από τον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο απέφερε περισσότερες από 100 γραπτές υποβολές από πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Αναθεώρηση δεν επιβλήθηκε στην κυβέρνηση, αλλά υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το υπουργείο Άμυνας, υπό τη στενή εποπτεία του πρωθυπουργού και του υπουργού Άμυνας. Αν και τα τελικά αποτελέσματα δεν αποτέλεσαν έκπληξη, η επιτροπή δεν δίστασε να διατυπώσει τολμηρές και ριζοσπαστικές προτάσεις, αποφεύγοντας την εύκολη συναίνεση. Η κυβέρνηση ενέκρινε το “όραμα και την κατεύθυνση” της Αναθεώρησης και αποδέχθηκε και τις 62 συστάσεις της επιτροπής. Στον πρόλογο του τελικού κειμένου, ο Υπουργός Άμυνας, Τζον Χήλυ, σημείωσε: «Η Στρατηγική Αμυντική Αναθεώρηση σηματοδοτεί ένα ορόσημο για την αποτροπή και την άμυνά μας· τη μετάβαση σε κατάσταση ετοιμότητας για πόλεμο, προκειμένου να αποτραπούν απειλές και να ενισχυθεί η ασφάλεια στον ευρωατλαντικό χώρο».
Η βρετανική εμπειρία της Στρατηγικής Αμυντικής Αναθεώρησης προσφέρει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράδειγμα θεσμικής σοβαρότητας, διαφάνειας και ευρείας συμμετοχής στη χάραξη αμυντικής πολιτικής. Η διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ανεξαρτησία, ευρεία διαβούλευση και διακλαδική συνεργασία, με σαφή θεσμικό σχεδιασμό και ιεραρχημένες φάσεις υλοποίησης. Το τελικό προϊόν δεν αποτέλεσε κυβερνητικό μανιφέστο, αλλά συναινετικό στρατηγικό κείμενο, που ενσωμάτωσε επιστημονική τεκμηρίωση, επιχειρησιακή εμπειρία και πολιτική εποπτεία.
Η ελληνική περίπτωση άμυνας
Αντίθετα, στην ελληνική περίπτωση, οι αναδιοργανώσεις των ενόπλων δυνάμεων —είτε φέρουν τον τίτλο “Ατζέντα 2030” είτε “Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση”— χαρακτηρίζονται συνήθως από απουσία θεσμικού πλαισίου και έλλειψη συνέχειας. Οι αλλαγές είναι συχνά προσωποκεντρικές, καθοδηγούμενες από πολιτικά ή επικοινωνιακά κίνητρα, και στερούνται μιας διαδικασίας συστηματικής αξιολόγησης. Δεν συνοδεύονται από μηχανισμούς διαβούλευσης με την ακαδημαϊκή κοινότητα, τη βιομηχανία, τα επιτελεία ή τους συμμάχους, ενώ η δημόσια λογοδοσία παραμένει ελλιπής.
Μπορεί η Ελλάδα να προχωρήσει σε μια αμυντική αναθεώρηση αντίστοιχη με εκείνη της Βρετανίας; Ασφαλώς όχι. Η Βρετανία διαθέτει ένα αυτοκρατορικό παρελθόν τριών αιώνων, παράδοση πολιτικής σταθερότητας και υψηλό επίπεδο οργανωτικής ικανότητας. Παρότι “ξεδοντιασμένη” σε σχέση με το παρελθόν, δεν έχει εγκαταλείψει τις διεθνείς φιλοδοξίες της, ούτε την αίσθηση του στρατηγικού της ρόλου. Η Ελλάδα, ωστόσο, θα μπορούσε να υιοθετήσει τρία βασικά στοιχεία από το βρετανικό παράδειγμα:
- Διαφάνεια – Η διαδικασία αναδιοργάνωσης δεν πρέπει να πραγματοποιείται “εν κρυπτώ και παραβύστω” από έναν στενό κύκλο αγνώστων συμβούλων, αλλά να είναι ανοιχτή, θεσμικά κατοχυρωμένη και δημόσια ελεγχόμενη.
- Συμμετοχή – Είναι απαραίτητη η ενεργός εμπλοκή του κόσμου της γνώσης και της εμπειρίας, δηλαδή της ακαδημαϊκής κοινότητας, των εν αποστρατεία αξιωματικών, των ειδικών της αμυντικής πολιτικής και της αμυντικής βιομηχανίας.
- Συναίνεση – Θα πρέπει να επιδιωχθούν όσο το δυνατόν ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις. Αν και αυτό είναι δύσκολο στο σημερινό κλίμα, αποτελεί προϋπόθεση επιτυχίας κάθε σοβαρής μεταρρύθμισης.
Εν κατακλείδι, ακόμη και αν υιοθετηθεί μια τέτοια μεθοδολογία, δεν θα επιλυθούν τα θεμελιώδη προβλήματα της ελληνικής άμυνας — τα οποία δεν αφορούν πρωτίστως τους εξοπλισμούς, όπως συχνά επικεντρώνεται η δημόσια συζήτηση. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο και υπαρξιακό: οι ένοπλες δυνάμεις, και ιδιαίτερα ο Στρατός Ξηράς, που αποτελεί το πιο σύνθετο και απαιτητικό σκέλος του, χρειάζεται ανασυγκρότηση από μηδενική βάση. Ωστόσο, μέσα στο υφιστάμενο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, μια τόσο ριζική αναδόμηση δεν φαίνεται προς το παρόν εφικτή.
